หอพระไตรปิฎก หรือหอไตรฯ เป็นสถานที่สำคัญที่ใช้เก็บรักษาคัมภีร์พระไตรปิฎก ซึ่งถือเป็น "กล่องดวงใจ" ของพระพุทธศาสนา การออกแบบและการสร้างหอไตรมักได้รับการออกแบบด้วยพุทธศิลป์ที่งดงามและประณีต โดยช่างหลวงหรือช่างชั้นครู สะท้อนถึงความสวยงามและความหมายทางศิลปะในแต่ละยุคสมัย
.
ในอดีตที่การผลิตกระดาษยังไม่แพร่หลาย คัมภีร์พระไตรปิฎกมักจะถูกจารลงในใบลาน ซึ่งมีความเสี่ยงจากการถูกมด ปลวก หรือแมลงกัดกิน จึงมีการสร้างหอพระไตรปิฎกในสระน้ำของวัด เพื่อป้องกันการรบกวนจากแมลงและเพื่อสร้างบรรยากาศที่สงบเหมาะสมกับการศึกษา
.
บางวัดที่มีสระน้ำกว้างใหญ่จะสร้างหอไตรฯ กลางสระ โดยที่ภิกษุสงฆ์จะต้องให้เด็กวัดพายเรือไปส่งและรับคัมภีร์จากหอไตรฯ ซึ่งเป็นการปลีกวิเวกจากโลกภายนอก ตัวอย่างที่เด่นคือหอไตรกลางน้ำที่วัดกลางบางแก้ว จังหวัดนครปฐม ซึ่งสร้างในสมัยรัชกาลที่ 5 ด้วยไม้สักทรงไทย และมีผนังทำเป็นฝากระดานลูกฟัก พร้อมหน้าบันแกะสลักรูปพระอินทร์ทรงช้างเอราวัณที่สวยงาม
